خلاصه فصل: پویایی جمعیت ها و اجتماعات زیستی

مفاهیم کلیدی در خلاصه فصل :
۱) جمعیت
۲)روابط بین گونه ها
۳) کنام
________________________________________
راهنمای زیست یاد :
۱) علایم ترتیب بندی مطالب : ۱) ، ❶ ، ● ، ▲ ، ■ ، ◆ ، ○
۲) مطالب با رنگ: مطالب فصل کتاب درسی:برای دانش آموزان، مطالب مرتبط از فصل های دیگر کتاب های درسی:برای کنکوری ها، مطالب خارج از کتاب های درسی:برای توضیح بیشتر مطالب
________________________________________
۱) جمعیت
❶تعریف: مجموع افراد هم گونه ای که در زمان خاص، در یک محیط معین زندگی می کنند ← جامعه زیستی= مجموعه ای از جمعیت های مختلف که در یک محیط زندگی می کنند و با یکدیگر ارتباط دارند.
❷ویژگی ها:
●اندازه:
▲عوامل موثر:
■تولد و مهاجرت به درون جمعیت← افزایش اندازه ی جمعیت
■مرگ و مهاجرت به بیرون ← کاهش اندازه ی جمعیت
▲آهنگ مرگ (D) – آهنگ تولد (B) = آهنگ افزایش ذاتی (r)
▲نتایج کاهش اندازه ی جمعیت:
■افزایش امکان انقراض
■افزایش امکان آمیزش بین خویشاوندان ← کاهش تنوع ژنی ← افزایش همانندی ژنی:
◆کاهش توان بقای جمعیت در برابر تغییرات محیطی
◆افزایش افراد خالص ←بروز صفات نامرغوب به صورت خالص مغلوب
●تراکم:
▲تراکم = تعداد افراد یک گونه که در یک زمان مشخص در یک واحد سطح یا حجم (مثلاً برای ماهی ها) زندگی می کنند.
▲کاهش تراکم ← افزایش فاصله بین افراد ←کاهش تماس افراد با هم ← کاهش توان تولید مثلی جمعیت
●پراکنش (توزیع) = چگونگی پراکندگی افراد جمعیت در محیط زیست:
▲اتفاقی (تصادفی)
▲یکنواخت
▲دسته ای
❸منعکس کننده ی انواع روابط بین جمعیت و محیط زیست
●نمایی:
▲نبودن یا خفیف بودن رقابت و منابع مورد نیاز جاندار (غذا، آب، نور و…) به میزان کافی در دسترس باشد ←جمعیت با حداکثر توان خود تولید مثل می کند ← رشد تصاعدی اندازه ی جمعیت = الگوی نمایی
▲عوامل وابسته به تراکم = عوامل محدود کننده ی اندازه ی جمعیت (رقابت، بیماری، شکار شدن و…) ← گوزن های شمالی و گلسنگ ها
▲ایراد اصلی: نامحدود در نظر گرفتن منابع
نکته ی شکل ۶.۲: در زیر نویس شکل می خوانید:«الگوی رشد نمایی به شکلی «ل» است.»
نکته ی شکل ۶.۳: در قسمت «ب» به بخشی از نمودار که رشد نمایی را نشان می دهد توجه کنید. ضمناً به کلمه ی «ناگهانی» در عبارت «کاهش تعداد به علت کاهش ناگهانی منابع غذایی» هم توجه داشته باشید.
●لجستیک:
▲گنجایش محیط (K)= حداکثر افرادی که می توانند در یک محیط زندگی کنند.
▲شدت یافتن رقابت و نزدیک شدن اندازه ی جمعیت به گنجایش محیط ← کند شدن آهنگ رشد (رسیدن به گنجایش محیط ← توقف رشد جمعیت)
▲ایرادها:
■در نظر نگرفتن تنوع افراد گونه: جهش← تغییرات ثابت های معادله (K،r)
■در نظر نگرفتن تغییرات K بر اثر تغییرات محیط:
◆عدم توانایی طبعیت در بازسازی منابع با همان سرعت مصرف شدن ← کاهش K با افزایش رشد جمعیت
◆حوادث طبیعی← تغییرات چشمگیر K
■در نظر نگرفتن اثر معکوس کاهش تراکم در بعضی جانداران:
◆کاهش اندازه ی جمعیت های دارای زندگی گروهی ← کاهش شانس بقا (شکار و مراقبت از فرزندان به صورت گروهی)
◆کاهش تراکم جانداران دارای تولید مثل جنسی (به جز خود لقاحی) ← کاهش احتمال جفت یابی ← کاهش آهنگ تولید مثل
■در نظر نگرفتن تولید مثل فصلی برخی جانداران: تولید مثل فصلی ← بیشتر شدن اندازه ی جمعیت از K در بعضی فصول ← افزایش مرگ و میر ← کاهش یافتن اندازه ی جمعیت به حد طبیعی
■در نظر نگرفتن برهم کنش گونه های مختلف (اصلی ترین عامل محدود کننده ی اندازه ی جمعیت در بسیاری گونه ها = شکار شدن توسط سایر گونه ها)
نکته ی شکل ۶.۵: اولاً دقت داشته باشید که هر نمودار، اندازه ی جمعیت چه جانداری را نشان می دهد و این که تا چه حد به نمودارهای نمایی و لجیستیک شبیه است و ثانیا توجه داشته باشید که «چرخ ریسک» نوعی پرنده است و تمام ویژگی های پرندگان که تا به حال خوانده اید در مورد آن صادق می باشد.
❹انواع:
●فرصت طلب:
▲آب و هوای محیط زندگی، متغیر و غیر قابل پیش بینی
▲معمولاً مرگ و میر تصادفی و مستقل از تراکم
▲اندازه ی جمعیت متغیر و غیر تعادلی و محیط اشباع نشده (خیلی کمتر از K)
▲رقابت اغلب وجود ندارد۔
▲ویژگی های مطلوب در انتخاب طبیعی:
■رشد و نمو سریع
■تولید مثل سریع
■پایین بودن سن تولید مثل
■جثه ی کوچک
■معمولاً یک بار فرصت تولید مثل
■تولید تعداد زیادی زاده ی کوچک (چون مقدار کل ماده و انرژی محدود است.)
▲طول عمر کوتاه (اغلب کمتر از یک سال)
▲مثال (جمعیت فرصت طلب):
■حشرات و گیاهان یک ساله:
◆بهار و تابستان: رشد سریع
◆پاییز و زمستان: کاهش قابل توجه رشد
■نوعی پروانه: تخم گذاری در پاییز ← زمستان (بیش ترین مرگ و میر تخم ها) ← خروج لاروها از تخم در بهار و تغذیه تا اوایل تابستان (بیش ترین مرگ و میر لاروها) ← باقی ماندن در خاک به صورت شفیره در ادامه ی تابستان ← خروج پروانه های بالغ از پیله و جفت گیری در پاییز
ارجاع به کتاب سوم فصل ۱۰: در مورد گیاهان یک ساله به این نکات توجه داشته باشید: «آفتابگردان، لوبیا و بسیاری از گیاهان خودرو یک ساله هستند»، «گیاه یک ساله در یک فصل رشد، چرخه ی زندگی خود (مراحل رشد رویشی، تشکیل گل و تولید میوه و دانه) را تکمیل می کند و سپس از بین می رود» و «همه ی گیاهان یک ساله، علفی هستند.»
●تعادلی:
▲آب و هوای محیط زندگی، تا حدودی ثابت یا قابل پیش بینی
▲معمولاً مرگ و میر هدفدار و وابسته به تراکم
▲اندازه ی جمعیت تقریباً ثابت و تعادلی و محیط اشباع شده (نزدیک به K)
▲رقابت عموماً شدید
▲ویژگی های مطلوب در انتخاب طبیعی:
■رشد و نمو آهسته
■قابلیت های رقابتی بالا
■بالا بودن سن تولید مثل
■جثه بزرگ
■معمولاً چند بار تولید مثل
■تولید تعداد کمی زاده بزرگ
▲طول عمر طولانی (اغلب بیشتر از یک سال)
▲مثال: اغلب مهره داران
نکته ی خود آزمایی: به این جمله از خود آزمایی ۲ توجه داشته باشید که: «در طبیعت رشد جمعیت ها بیشتر ترکیبی از الگوهای نمایی و لجیستیک است.» همچنین در مورد نمودار سوال ۳ و نام هر یک از بخش های آن دقت داشته باشید که در مرحله ی آهستگی و نمایی N<K(گنجایش محیط > اندازه جمعیت) و در مرحله ی ایستایی N = K می باشد.
عمیق تر یادبگیرید:
ویدیو های آموزشی: ❶ الگوهای رشد جمعیت
۲)روابط بین گونه ها:
❶تکامل همراه = هماهنگی تکاملی بین گونه هایی که در یک اکوسیستم زندگی می کنند و با هم ارتباط نزدیک دارند ← روابط بین گونه ها
❷انواع:
●صیادی: رابطه ی بین ۲ گونه که یکی دیگری را می خورد ← مثال:
▲در بندپایان عنکبوت ها و انواعی از هزارپایان منحصراً شکارچی اند.
▲گیاهان و گیاهخواران:
■گیاه:
◆تیغ و خار
◆مواد شیمیایی (ترکیب های ثانوی) ← مثل روغن خردل در گیاهان تیره شب بو ( کلم، تربچه و…)
■گیاهخواران ← مثال: تجزیه ی روغن خردل توسط نوزاد پروانه ی کلم
ارجاع به کتاب دوم فصل ۲: در بعضی گیاهان واکوئل مرکزی سلول ها، حاوی مواد سمی برای دفاع از گیاه می باشد.
ارجاع به کتاب دوم فصل ۷: «برخی از مواد دفعی گیاهان، نقش دفاعی دارند و از خورده شدن گیاه توسط جانداران گیاهخوار جلوگیری می کنند یا گیاه را در مقابل عوامل بیماریزا حفظ می کنند.»
ارجاع به کتاب سوم فصل ۱: چند نمونه از ترکیباتی که در گیاهان نقش دفاعی دارند عبارتند از «انواعی از پروتئین ها و پیتیدهای کوچک غنی از گوگرد در گیاهان شناخته شده است که فعالیت ضد میکروبی دارند. نوعی از این پپتیدها در یونجه فعالیت ضد قارچی دارد.»
●انگلی (نوع ویژه ای از صیادی):
▲تفاوت با صیادی: انگل بر خلاف شکارچی رو یا درون بدن میزبان خود زندگی می کند.
▲انواع:
■خارجی ← مثل شپش، کنه و بعضی پشه ها
■داخلی (تخصصی تر) ← مثل کرم های انگل روده
▲نکته: معمولاً انگل باعث مرگ میزبان خود نمی شود ← علت:
■زندگی انگل وابسته به زنده بودن میزبان
■میزبان باعث پخش شدن زاده های انگل
ارجاع به کتاب دوم فصل ۴: خوانده اید که «کرم کدو نواری شکل است و به صورت انگل در روده ی انسان زندگی می کند.» که با توجه به مطالبی که در فصل ۶ پیش دانشگاهی مطالعه نمودید، کرم کدو یک انگل داخلی است.
●هم یاری: رابطه ی بین دو گونه که هر ۲ طرف سود می برند ← مثال: مورچه و شته:
▲مورچه: حفاظت از شته ها در مقابل حشرات شکارچی
▲شته: خارج کردن مواد قندی شیره ی پرورده ی گیاهان از مخرج خود برای مورچه ها
ارجاع به کتاب دوم فصل ۶: در مورد شته ها این را به خاطر داشته باشید که شته ها به صورت کلنی روی ساقه گیاهان زندگی می کنند و خرطوم دهانی خود را تا آوند آبکش فرو می کنند.
●هم سفرگی: رابطه ی بین دو گونه که یک طرف سود میبرد و دیگری نه سود و نه زیان ← مثال: دلقک ماهی و شقایق دریایی:
▲دلقک ماهی: مخفی شدن میان بازوهای شقایق
▲شقایق دریائی
■ویژگی های ترکیبات ثانوی:
◆یکی از پیچیده ترین راه های دفاعی
◆در همه ی گیاهان
◆نخستین راه دفاعی اغلب گیاهان
۳) کنام
❶کنام (≠ زیستگاه):
●تعریف: نقش هر جاندار در اکوسیستم= الگوی از زندگی
●انواع:
▲بنیادی: طیفی از موقعیت هایی که جاندار توان زیستن در آنها را دارد.
▲واقعی: بخشی از کنام بنیادی که هر گونه اشغال می کند.
نکته ی شکل ۶.۱۱: اولاً در این شکل تعریف دیگری برای کنام ذکر شده: «کنام یعنی همه ی راه های ارتباطی جاندار با محیط زیست» و ثانیاً کنام پلنگ جاگوار به این شکل بیان شده که: «غذا: پستانداران کوچک تر، ماهی و لاک پشت»، «تولید مثل: در طول تابستان» و «زمان فعالیت؛ هم در روز شکار می کند و هم در شب»
❷انواع آزمایش های درباره ی کنام:
●تقسیم منابع بین گونه ها (رابرت مک آرتور):
▲توضیح: بررسی کنام ۵ گونه سسک (حشره خوار):
■کنام بنیادی = درخت سرو
■الگوهای تغذیه ی متفاوت ← کاهش رقابت ← ایجاد رفتارهای متفاوت به دلیل انتخاب طبیعی
●رقابت ← محدود شدن دسترسی گونه ها به منابع (کانل):
▲توضیح: بررسی ۲ گونه سخت پوست به نام کشتی چسب (جانور نوزاد دارای حرکت آزادانه در آب ←چسبیدن به تخته سنگ ← باقی ماندن تا آخر عمر)
▲انواع کشتی چسب:
■ نوع ۱ (بالای صخره):
◆هنگام جزر بیرون از آب ← به کنام بنیادی = کل صخره
◆کنام واقعی = بالای صخره به دلیل وجود کشتی چسب نوع ۲ در پایین
■نوع ۲ (پایین صخره):
◆همیشه داخل آب ← کنام بنیادی = کنام واقعی = پایین صخره
●رقابت بدون تقسیم منابع ← انقراض (گوس):
▲توضیح: بررسی رقابت در ۳ گونه پارامسی: حذف گونه با مقاومت کمتر نسبت به مواد دفعی باکتری ها
●صیادی ← کاهش رقابت (رابرت پاین):
▲توضیح: ستاره ی دریایی (صیاد) ← صید ۱۵ نوع صدف باریک (شکار اصلی) و پهن ← حذف ستاره دریایی ← افزایش رقابت بین صدف ها← حذف ۷ گونه از صدف ها توسط صدف های باریک
●تنوع و تولید کنندگی (دیوید تیلمن):
▲توضیح: بررسی گیاهان در علفزار← افزایش تنوع موجب پایداری زیستگاه
▲تنوع گونه های گیاهی بیشتر:نیتروژن جذب شده بیشتر و در برابر خشکی ها و کم آبی های محیط مقاوم تر
چقدر یادگرفته اید ؟؟؟
سوال های آموزشی: سوال های نهایی ۹۲ تا ۹۵ فصل پویایی جمعیت ها و اجتماعات زیستی
تست های آموزشی :۱) تست های غیرترکیبی کنکور ۹۰ تا ۹۵ فصل پویایی جمعیت ها و اجتماعات زیستی
________________________________________
منابع :
۱) جزوه ی آموزشی زیست شناسی پیش دانشگاهی موسسه گزینه دو
________________________________________
مشارکت در تکامل این مطلب:
زیست یاد همیشه در حال تکامل است و خوب می داند که هیچ اثری بدون اشکال نیست. ایرادهای متنی و مطالبی که به نظر شما نامفهوم هستند و توضیحات بیشتری نیاز دارند را از طریق بخش دیدگاه ها برای ما ارسال کنید تا آنها را در به روز رسانی های بعدی برطرف کنیم.
________________________________________
قدردانی از گردآورنده این مطلب:
اگر این مطلب برای شما مفید بود و از اینکه به آن با کیفیت مطلوب دست یافته اید خرسند هستید. می توانید از طریق کمک به موسسه های خیریه زیر از گردآورنده ی این مطلب قدردانی کنید. یکی از اهداف وب سایت کمک آموزشی زیست یاد کمک به موسسه های خیریه می باشد. لینک کمک به موسسه های خیریه :
۷ دیدگاه
-
1 سال پیش
سلام میخواستم بدونم رابطه ی اهنگ رشد با الگو های رشد چیه چون تو کتاب درسی اومده
-
1 سال پیش
واقعا عالی بود … مر۳۰
-
1 سال پیش
مرسی .خیلی عالی بود.
-
9 ماه پیش
دستتون درد نکنه خسته نباشید ولی به درد من نمیخوره یه جورایی کامل نیست
-
9 ماه پیش
سپاس از اینکه نظرتون رو برامون ارسال کردید…
اگه امکانش هست دقیق تر بگین چه چیزهایی مد نظر شماست تا در آینده بتونیم اماده کنیم
-
-
9 ماه پیش
بی نظیر بود
-
2 ماه پیش
کارتون حرف نداره-۲۰
دیدگاه شما